Zanim omówimy tytułowe kwasy omega 3 to zacznijmy od krótkiego wstępu teoretycznego na temat tłuszczów pokarmowych. W naszej codziennej diecie źródłem energii oprócz białek i węglowodanów są tłuszcze. Te związki chemiczne w 1 gramie wykazują dwukrotnie większą wartość energetyczną niż białka oraz węglowodany (9 kcal vs 4 kcal). W telegraficznym skrócie tłuszcz jest połączeniem glicerolu i kwasów tłuszczowych, a to właśnie ten fragment tłuszczu jest częścią funkcjonalną w przemianach biochemicznych. Skupmy się więc na kwasach tłuszczowych. Jest ich sporo i każdy z nich pełni swoją rolę w naszym organizmie. Na nasze szczęście powstały podziały kwasów tłuszczowych, które ułatwią ich rozróżnianie pod względem budowy. Jednym z tych podziałów z którym na pewno każdy miał do czynienia jest klasyfikacja pod względem liczby wiązań podwójnych w cząsteczce, czyli prościej nasycenia. Podział ten obejmuje:

• Kwasy tłuszczowe nasycone
• Kwasy tłuszczowe nienasycone
  • Kwasy tłuszczowe jednonienasycone
  • Kwasy tłuszczowe wielonienasycone

Chociaż wszystkie kwasy tłuszczowe mają ściśle określone funkcje to w naszej codziennej diecie powinniśmy stanowczo ograniczać te nasycone. Nazwijmy je jako „złe” kwasy tłuszczowe. Chociaż jest to pewnego rodzaju uproszczenie. W naszej diecie zwykle dostarczamy ich po prostu za dużo. Gdzie je znajdziemy? Przede wszystkim w tłuszczach zwierzęcych takich jak masło, tłuste mięso, tłusty nabiał czy smalec. Ale niespodzianka! Znajdziemy je również w oleju kokosowym oraz palmowym. Te oleje to wyjątki wśród produktów roślinnych jeśli chodzi o zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych. Dlaczego te kwasy tłuszczowe są „złe”? Ano dlatego, że nadmiar spożywanych nasyconych kwasów tłuszczowych prowadzi do wzrostu cholesterolu całkowitego i LDL, co dalej skutkuje zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, nowotworów i udarów. Dlatego powinniśmy je ograniczać w diecie. Zdecydowana większość spożywanych przez nas tłuszczy powinna dostarczać nienasyconych kwasów tłuszczowych. Możemy je znaleźć w tłuszczach roślinnych takich jak oliwa z oliwek, ale również w awokado, orzechach i tofu. W porównaniu do nasyconych kwasów tłuszczowych te nienasycone mają neutralny lub pozytywny wpływ na nasze zdrowie. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe to głównie oliwa z oliwek. O nich opowiemy kiedy indziej. W kolejnym odcinku/artykule opowiemy również o kwasach omega 6. A dzisiaj skupimy się na naszych ulubionych kwasach tłuszczowych. Ta grupa związków szczególnie wyróżnia się na tle innych. Dlatego też poświęcimy jej cały ten artykuł

Czym tak właściwie są kwasy omega 3?

Termin “kwasy omega 3” używany jest w odniesieniu do grupy niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Do grupy tej zaliczamy przede wszystkim kwas alfa-linolenowy (ALA), a także eikozapentaenowy (EPA) oraz dokozaheksaenowy (DHA). Kwasy omega 3 nie mogą być syntetyzowane w organizmie człowieka. W końcu nazywamy je niezbędnymi prawda? Musimy dostarczać je z pożywieniem. W takim razie jakie produkty są źródłem omega 3? Spieszymy z odpowiedzią. Źródłem ALA jest przede wszystkim olej lniany, siemię lniane oraz orzechy (szczególnie włoskie). Z kolei EPA i DHA znajdziemy głównie w tłustych rybach takich jak: łosoś, pstrąg i makrela. Ciekawostką jest to, że EPA i DHA znajdziemy również w algach. Czyli szybka powtórka i duży skrót: kwasy omega 3 znajdziesz albo w oleju lnianym (ALA) albo w rybach/algach (EPA i DHA). Idźmy dalej…

Spójrz teraz na wykres….

ALA jest jakby na początku całego procesu przemian, na końcu jest EPA oraz DHA. W teorii możliwe jest wyprodukowanie EPA i DHA z ALA. Mamy bowiem enzymy, które powodują, że jedząc olej lniany (i dostarczając ALA) możemy wyprodukować EPA i DHA. Proces ten jest jednak wieloetapowy i niewydajny. Wpływ na niego ma płeć, wiek, a także klasyczna genetyka. Szacuje się, że w przypadku mężczyzn konwersja ALA do EPA mieści się w granicach od 0,3 do 8%. A w przypadku DHA nie przekracza nawet 1%. W odniesieniu do kobiet konwersja ta może być na wyższym poziomie. Nadal jednak, w przypadku konwersji do DHA będzie to maksymalnie 9%. Kojarzycie to popularne stwierdzenie „Na starość metabolizm zwalnia”? W tym przypadku to prawda. Im starszy jesteś tym proces przemiany ALA do EPA i DHA jest coraz to wolniejszy. W praktyce oznacza to dwie rzeczy. Po pierwsze oznacza to, że potrzebujemy dostarczyć zarówno ALA jak i EPA wraz z DHA. Drugi fakt to to, że pijąc olej lniany nie dostarczymy kwasów EPA i DHA. Jak sam/a widzisz – przekształcenie (konwersja) ALA do EPA i DHA jest niewydajna. Dlatego, według norm żywienia dla populacji Polski z 2020 roku powinniśmy łącznie zjadać około 250 mg kwasów EPA i DHA DZIENNIE. Na szybko licząc daje nam to spożycie dwóch porcji tłustej ryby na tydzień. Nie lubisz ryb? W porządku. W każdej aptece znajdziesz kilka, a nawet kilkanaście wyrobów medycznych zawierających omega 3.

Zaznaczmy jednak, że 250 mg/dzień jest to minimum, które powinniśmy spożywać będąc zdrowymi. Podkreślmy. ZDROWYMI. Sytuacja zmienia się w przypadku wielu chorób, gdzie zapotrzebowanie na omega 3 drastycznie wzrasta. W takich sytuacjach konieczna jest suplementacja i odpowiednio dobrana dawka.

Kwasy Omega 3 a zdrowie

Niezbędne wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega 3 są kluczowe na każdym etapie rozwoju człowieka. Kobiety ciężarne powinny odpowiednio więcej spożywać omega 3, szczególnie DHA w ilości większej o 100-200 mg/dzień. Dlatego, że konsekwencjami niedoboru tych związków podczas ciąży są np. mała masa urodzeniowa dziecka, a nawet skrócenie czasu trwania ciąży. Niedobór DHA może również zaburzyć proces rozwoju układu nerwowego u dziecka. Może to mieć różnorakie konsekwencje w późniejszym życiu zaczynając od problemów ze zdolnością uczenia się, a kończąc na zaburzeniach neurologicznych lub problemami ze wzrokiem.

W życiu dorosłym efekt niedoboru omega 3 nie jest tak zauważalny, aż do momentu wystąpienia choroby. Dlatego częściej mówimy o suplementacji prozdrowotnej niż spełnieniu dziennego zapotrzebowania. Tym samym badania nad omega 3 prowadzone są głównie w kontekście suplementacji  w ramach profilaktyki i leczenia lub wspomagania leczenia wielu chorób.

Większość z was słysząc, że ktoś suplementuje omega 3 zapewne pomyśli, że ta osoba dba o serce. I faktycznie tak jest. Omega 3 skutecznie dbają o nasz układ krążenia wbudowując się w ściany błon naszych komórek m.in. komórek krwi i ścian naczyń krwionośnych. Dzięki temu działa przeciwmiażdżycowo poprzez redukcję poziomu cholesterolu oraz przeciwzakrzepowo za pomocą hamowania adhezji płytek i ich zlepiania się. Oprócz tego wpływają na redukcję triacylogliceroli w osoczu poprzez hamowanie ich ponownej syntezy w jelitach i wątrobie. Działania te skutecznie zmniejszają ryzyko występowania choroby niedokrwiennej serca i choroby wieńcowej.

Kolejną ciekawostką jest fakt iż omega 3 dzięki właściwościom przeciwzapalnym i przeciwalergicznym działa modulująco na układ immunologiczny. Regularna suplementacja tych związków skutkuje hamowaniem ewentualnej nadmiernej reakcji immunologicznej. W praktyce oznacza to, że omega 3 łagodzą objawy wynikające z chorób wirusowych i bakteryjnych. A także alergie. Co więcej ich właściwości mogą skutecznie znosić stany zapalne w schorzeniach skóry jedocześnie poprawiając jej stan. Tak naprawdę suplementacja kwasów omega 3 jest konieczna dla każdej skóry: od skóry trądzikowej poprzez suchą aż do atopowego zapalenia skóry czy łuszczycy. Ale pamiętaj, że skuteczna dawka uzależniona jest od rodzaju dermatozy. Jeśli chcesz wiedzieć więcej – temat ten został szerzej omówiony w kompleksowym kursie dietetyki i suplementacji w chorobach skóry: https://drmajaczerwinska.pl/kurs-skora/

Innymi przykładowymi jednostkami chorobowymi w których omega 3 mogą pomóc to:

• Sarkopenia. Więcej o niej przeczytacie w poprzednim artykule: https://drmajaczerwinska.pl/utrata-masy-miesniowej-sarkopenia-jaka-dieta/
• Cukrzyca typu II. M.in. poprzez uwrażliwianie komórek na insulinę. A także poprzez wpływ na układ sercowo naczyniowy. Wiadomo bowiem, że osoby z cukrzycą mają wyższe ryzyko udaru czy zawału.
• Depresja. Dzięki wbudowywaniu się w błony komórkowe neuronów poprawiają ich funkcjonowanie.  
• Choroby neurodegeneracyjne. Tutaj rolę odgrywa zwłaszcza DHA, który w dużej ilości znajduje się w naszym mózgu. Dlatego omega 3 zmniejszają ryzyko wystąpienia m.in. zaburzeń funkcji poznawczych, choroby Alzheimera czy demencji.
• Wiele innych. Zabrakłoby nam czasu żeby omówić wszystko. Omega 3 wpływają m.in. na płodność, funkcjonowanie płuc, ryzyko osteoporozy, łagodzenie objawów zespołu suchego oka i wiele, wiele innych.

Omega 3 vs nowotwory

Pomimo tych wszystkich równie ważnych super efektów kwasów omega 3 jeden z nich zdaje się górować nad wszystkimi innymi. Jest to działanie przeciwnowotworowe. To dosyć szeroko ujęty efekt, ale zaraz rozjaśnimy tę kwestię.

Zacznijmy od tego, że suplementacja kwasów omega 3, a w szczególności EPA i DHA zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwory m.in przewodu pokarmowego, piersi, prostaty oraz jajników.

Co natomiast, jeśli mówimy o osobie już chorej na nowotwór? Pewnie się nie zdziwicie jak wam powiemy, że te kwasy tłuszczowe znakomicie wspierają proces leczenia? Tak właśnie myśleliśmy. Podkreślmy to już teraz, że dotychczasowe badania wskazują, że suplementacja kwasami omega-3 podczas leczenia onkologicznego jest bezpieczna. Naukowcy wyróżniają kilka dróg poprzez które kwasy omega 3 mogą wykazywać działanie przeciwnowotworowe.

• Po pierwsze hamując produkcję prozapalnej prostaglandyny E2, która wpływa na postęp nowotworzenia.
• Po drugie uwrażliwiając komórki nowotworowe na stosowane leki cytotoksyczne w terapii. Proces ten wiążę się z wcześniej wspomnianym wbudowywaniem się omega 3 w błony komórkowe, co w komórkach nowotworowych zaburza działanie niektórych białek.
• Po trzecie hamują rozwój lub progresję kacheksji nowotworowej. Ma to duże znaczenie, ponieważ pojawienie się kacheksji wiąże się pogorszeniem rokowania oraz większą ilością skutków ubocznych stosowanego leczenia.

Szczególną rolę w działaniu kwasów omega 3 przypisuje się kwasowi EPA, który ma większą zdolność działania przeciwzapalnego. Z drugiej jednak strony naukowcy wskazują, że kwas DHA ma większy wpływ na zmianę lipidowych transporterów błonowych. Dlatego trudno aktualnie zweryfikować czy któryś z kwasów omega 3 (EPA czy DHA) wykazuje wyższość w zakresie skuteczności przeciwnowotworowej.

Zaobserwowano, że osoby chore na nowotwór mają istotnie niższe stężenie omega 3 w osoczu. Dlatego u nich za skuteczną dawkę EPA i DHA uznaje się wartości 8 razy wyższe (ok. 2g) niż u osób zdrowych. Ma to związek również z nasileniem efektu przeciwzapalnego, który można w łatwy sposób zaobserwować podając pacjentowi przez dłuższy czas podaną wyżej dawkę i mierząc u niego stężenie CRP.  Kwasy omega 3 wykazują również efekt ochronny, który zapobiega nadmiernej utracie masy ciała w trakcie leczenia onkologicznego, co skutkuje lepszymi wynikami i samopoczuciem pacjenta. Dodatkowo zaobserwowano, że u osób suplementujących omega 3 zmniejszyła się częstość występowania infekcji po operacji onkologicznej. Dlatego suplementacja kwasami omega 3 przydaje się nie tylko w trakcie chemioterapii, ale również w okresie okołooperacyjnym.

Pssst… Jeśli chcesz zgłębić inne tajniki dietoterapii onkologicznej to zapoznaj się z https://drmajaczerwinska.pl/kurs-dietetyki-onkologicznej/

Wydaje nam się, że nie ma takiej choroby w której kwasy omega 3 nie pomogą. Dowody płynące z badań naukowych przemawiają za stałą ich suplementacją u każdego kto chce wzmocnić swoje zdrowie lub wymaga dodatkowej pomocy w leczeniu. Uważamy, że na tą chwilę nie ma drugiej takiej grupy związków, która jest jednocześnie tak niedoceniana, a zarazem tak skuteczna.

Mamy nadzieję, że kończysz czytać ten artykuł w drodze do apteki po swój nowy suplement na stałe! 🙂

Autorzy: Maja Czerwińska, Mateusz Bernaciak

Bibliografia:

1. de Aguiar Pastore Silva J, Emilia de Souza Fabre M, Waitzberg DL. Omega-3 supplements for patients in chemotherapy and/or radiotherapy: A systematic review. Clin Nutr. 2015 Jun;34(3):359-66. doi: 10.1016/j.clnu.2014.11.005. Epub 2014 Nov 14. PMID: 25907586.
2. Fradet S, Pelletier JF, Singbo N, Lacombe L, Toren P, Lodde M, Dujardin T, Tiguert R, Fradet Y, Robitaille K, Fradet V. Effects of omega-3 fatty acids supplementation on perioperative blood loss and complications after radical prostatectomy. Clin Nutr ESPEN. 2022 Feb;47:221-226. doi: 10.1016/j.clnesp.2021.12.011. Epub 2021 Dec 16. PMID: 35063205.
3. Jarosz M. Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. (red.), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, NIZP-PZH, 2020.
4. Kelley D. S. (2001). Modulation of human immune and inflammatory responses by dietary fatty acids. Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.), 17(7-8), 669–673. https://doi.org/10.1016/s0899-9007(01)00576-7
5. Ma YJ, Yu J, Xiao J, Cao BW. The consumption of omega-3 polyunsaturated fatty acids improves clinical outcomes and prognosis in pancreatic cancer patients: a systematic evaluation. Nutr Cancer. 2015;67(1):112-8. doi: 10.1080/01635581.2015.976315. Epub 2014 Nov 25. PMID: 25425246.
6. Mocellin MC, Pastore e Silva Jde A, Camargo Cde Q, Fabre ME, Gevaerd S, Naliwaiko K, Moreno YM, Nunes EA, Trindade EB. Fish oil decreases C-reactive protein/albumin ratio improving nutritional prognosis and plasma fatty acid profile in colorectal cancer patients. Lipids. 2013 Sep;48(9):879-88. doi: 10.1007/s11745-013-3816-0. Epub 2013 Jul 26. PMID: 23888317.
7. Murphy, Rachel A.; Mourtzakis, Marina; Mazurak, Vera C. (2012). n-3 polyunsaturated fatty acids. Current Opinion in Clinical Nutrition and Metabolic Care, 15(3), 246–251. doi:10.1097/MCO.0b013e328351c32f 
8. Muscaritoli M, Arends J, Bachmann P, Baracos V, Barthelemy N, Bertz H, Bozzetti F, Hütterer E, Isenring E, Kaasa S, Krznaric Z, Laird B, Larsson M, Laviano A, Mühlebach S, Oldervoll L, Ravasco P, Solheim TS, Strasser F, de van der Schueren M, Preiser JC, Bischoff SC. ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in cancer. Clin Nutr. 2021 May;40(5):2898-2913. doi: 10.1016/j.clnu.2021.02.005. Epub 2021 Mar 15. PMID: 33946039.
9. Nabavi SF, Bilotto S, Russo GL, Orhan IE, Habtemariam S, Daglia M, Devi KP, Loizzo MR, Tundis R, Nabavi SM. Omega-3 polyunsaturated fatty acids and cancer: lessons learned from clinical trials. Cancer Metastasis Rev. 2015 Sep;34(3):359-80. doi: 10.1007/s10555-015-9572-2. PMID: 26227583.
10. Sánchez-Lara K, Turcott JG, Juárez-Hernández E, Nuñez-Valencia C, Villanueva G, Guevara P, De la Torre-Vallejo M, Mohar A, Arrieta O. Effects of an oral nutritional supplement containing eicosapentaenoic acid on nutritional and clinical outcomes in patients with advanced non-small cell lung cancer: randomised trial. Clin Nutr. 2014 Dec;33(6):1017-23. doi: 10.1016/j.clnu.2014.03.006. Epub 2014 Apr 4. PMID: 24746976.
11. Saravanan P, Davidson NC, Schmidt EB, Calder PC. Cardiovascular effects of marine omega3 fatty acids. Lancet (London, England), 376(9740), 540–550. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(10)60445-X
12. Schmidt N, Møller G, Bæksgaard L, Østerlind K, Stark KD, Lauritzen L, Andersen JR. Fish . oil supplementation in cancer patients. Capsules or nutritional drink supplements? A controlled study of compliance. Clin Nutr ESPEN. 2020 Feb;35:63-68. doi: 10.1016/j.clnesp.2019.12.004. Epub 2020 Jan 3. PMID: 31987122.
13. Siddiqui RA, Harvey KA, Xu Z, Bammerlin EM, Walker C, Altenburg JD. Docosahexaenoic acid: a natural powerful adjuvant that improves efficacy for anticancer treatment with no adverse effects. Biofactors. 2011 Nov-Dec;37(6):399-412. doi: 10.1002/biof.181. Epub 2011 Oct 28. PMID: 22038684.
14. Xiao F, Han W, Yue Q, Ke J, Jia B, Fu X. Perioperative omega-3 fatty acids for liver surgery: A meta-analysis of randomized controlled trials. Medicine (Baltimore). 2021 Jul 9;100(27):e25743. doi: 10.1097/MD.0000000000025743. PMID: 34232163; PMCID: PMC8270594.