PS. Pod artykułem znajdziesz podcast na ten sam temat. Sam wybierz czy wolisz czytać czy słuchać 😉

Na pewno nie raz miałeś/miałaś stosowane antybiotyki. I pewnie nie raz słyszałeś/aś o ich szkodliwości? Spokojnie, gdyby nie antybiotyki część z nas nie przeżyłaby do dnia dzisiejszego 😉 Ale fakt, mają swoje pozytywne jak i negatywne działanie. Dzisiaj porozmawiajmy o ich ciemnej stronie i wpływie na mikrobiotę jelitową.

Jak długo trwa odbudowa mikroflory jelitowej po antybiotykoterapii?

Proces regeneracji mikrobiomu jelitowego jest złożony i zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj zastosowanego antybiotyku, czas trwania terapii, dieta oraz indywidualne cechy organizmu.

Jeśli mieliśmy kilka kuracji antybiotykowych lub zastosowano u Nas większe dawki to zmiany w mikrobiocie mogą być oczywiście większe. Również rodzaj antybiotyku ma znaczenie. Podawanie antybiotyków o tzw. szerokim spektrum działania (na więcej rodzajów bakterii) powodują większe zmiany w mikrobiocie. Regeneracja będzie oczywiście dłuższa u osób w wieku starszych czy u osób, które poważnie chorują. I co ważne, to właśnie ta grupa najbardziej narażona jest na niekorzystne zmiany z powodu zaburzeń w składzie bakterii jelitowych.

Badania wskazują, że mikrobiom jelitowy ma zdolność do samoregeneracji po zakończeniu antybiotykoterapii. Według badaczy u większości osób skład mikroflory powraca niemal do stanu wyjściowego w ciągu kilku miesięcy, choć tempo i zakres tej regeneracji mogą się różnić w zależności od czynników takich jak rodzaj antybiotyku, dieta przed i po terapii oraz wiek pacjenta. ​ U młodych dorosłych, większość podstawowych grup bakterii powraca w ciągu ~4–8 tygodni, jednak pełne odtworzenie pierwotnej mikrobioty może trwać znacznie dłużej lub nigdy nie zajść w 100%​.  U osób starszych oraz małych dzieci regeneracja bywa wolniejsza​.  Ponadto dieta uboga w błonnik opóźnia odbudowę – badania wskazują, że osoby na diecie niskoresztkowej przed antybiotykoterapią dłużej pozostają w dysbiozie​.  Niektóre badania opublikowane w 2018 roku wykazały, że nasza flora jelitowa potrzebuje około sześciu miesięcy, aby powrócić do normy po antybiotykach. Niektóre korzystne bakterie były nadal zredukowane po 6 miesiącach, a ślady „blizny antybiotykowej” obserwowano jeszcze ponad 2 lata (do 31 miesięcy) od leczenia.

Czynniki wpływające na regenerację mikroflory

Oprócz rodzaju i długości stosowania antybiotyków, na odbudowę mikroflory jelitowej wpływają:​

• Dieta: Spożywanie pokarmów bogatych w błonnik oraz fermentowanych produktów może wspierać rozwój korzystnych bakterii. ​
• Styl życia: Regularna aktywność fizyczna i unikanie stresu sprzyjają zdrowiu jelit.​
• Wiek: Osoby starsze oraz dzieci mogą doświadczać wolniejszej regeneracji mikroflory.​

Jak odbudować mikrobiotę jelitową po antybiotykoterapii?

Odbudowa mikrobioty jelitowej jest kluczowa dla zachowania zdrowia układu pokarmowego oraz ogólnego dobrostanu organizmu. Istnieje kilka skutecznych metod, które mogą przyspieszyć ten proces:​

1. Dieta bogata w błonnik i produkty fermentowane:

Spożywanie pokarmów bogatych w błonnik, takich jak warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe oraz rośliny strączkowe, wspiera rozwój korzystnych bakterii w jelitach. Produkty fermentowane, takie jak jogurty naturalne, kefir, maślanka oraz kiszonki (np. kapusta kiszona, ogórki kiszone) powinny zagościć w Twojej diecie.

Idealna dieta? Np. dieta śródziemnomorska. Czyli dieta bogata w warzywa, owoce, rośliny strączkowe, pełne ziarna, orzechy, zdrowe tłuszcze (oliwa z oliwek) i fermentowane produkty mleczne – jest często wskazywana jako korzystna dla mikrobioty. Dostarcza dużo błonnika i polifenoli, które stanowią pożywkę dla bakterii fermentujących (m.in. Bifidobacterium, Faecalibacterium). W efekcie obserwuje się wzrost produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), uszczelnienie bariery jelitowej oraz spadek stanu zapalnego. Badania kliniczne potwierdzają, że wysokie spożycie błonnika i roślin sprzyja większej różnorodności mikrobiologicznej oraz zmniejsza udział bakterii prozapalnych.

2. Suplementacja probiotykami i prebiotykami:

Probiotyki to żywe mikroorganizmy, które, przyjmowane w odpowiednich ilościach, korzystnie wpływają na zdrowie jelit. Suplementacja probiotykami może znacząco przyspieszyć regenerację mikrobioty jelitowej, zwłaszcza po antybiotykoterapii. Prebiotyki natomiast to substancje, które stanowią pożywkę dla dobrych bakterii, wspierając ich wzrost i aktywność. Naturalne prebiotyki znajdują się m.in. w czosnku, cebuli, porach, bananach oraz cykorii. ​Mechanizm działania probiotyków obejmuje konkurencję z patogenami o “miejsce”, produkcję substancji antybakteryjnych, modulację układu odpornościowego oraz wytwarzanie korzystnych metabolitów hamujących wzrost „złych” drobnoustrojów.

Prebiotyki to nieulegające trawieniu składniki pożywienia, które selektywnie stymulują wzrost lub aktywność korzystnych bakterii jelitowych. Klasyczne prebiotyki to różnego rodzaju włókna pokarmowe i oligosacharydy – np. inulina, fruktooligosacharydy (FOS), galaktooligosacharydy (GOS), skrobia oporna. W odróżnieniu od probiotyków (żywych bakterii), prebiotyki są substratem odżywczym – „nawożą” mikrobiotę, zwłaszcza pożyteczne szczepy fermentujące błonnik do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Mechanizm ich działania polega na wspomaganiu już obecnych w jelicie “dobrych” bakterii (np. Bifidobacterium, Lactobacillus), co pośrednio prowadzi do poprawy składu mikrobioty i utrudnia rozwój bakterii.

Synbiotyk to preparat łączący probiotyk z prebiotykiem. Przykładem synbiotyku może być kombinacja Bifidobacterium + FOS, Lactobacillus + inulina, czy mieszanka wieloszczepowa z dodatkiem różnych oligosacharydów. Mechanizm działania jest zatem dwutorowy: dostarczamy korzystne bakterie oraz „paliwo” dla nich (które zarazem sprzyja i bakteriom probiotycznym, i rezydentnym komensalom). Synbiotyki mają potencjał silniej modulować mikrobiotę niż same probiotyki – wskazuje się, że same probiotyki często nie są w stanie trwale zmienić składu flory, natomiast dodatek prebiotyku może znacząco zwiększyć ich wpływ

Postbiotyki z kolei to produkty przemiany materii bakterii lub inaktywowane komórki bakterii, które wywierają korzystny wpływ na gospodarza. Mówiąc prościej, zamiast podawać żywe bakterie (probiotyk), można podać sam „efekt ich działania” w postaci metabolitów. Postbiotykami może być np. maślan sodu. Mechanizm działania postbiotyków polega na tym, że dostarczają one korzystnych sygnałów lub substancji bez potrzeby żywej kolonizacji jelita. Na przykład maślan podany doustnie odżywia nabłonek jelit i zmniejsza stan zapalny, co tworzy środowisko sprzyjające rozwojowi prawidłowej mikrobioty.

3. Regularna aktywność fizyczna

Ćwiczenia fizyczne o umiarkowanej intensywności mogą pozytywnie wpływać na różnorodność mikrobioty jelitowej. Regularny ruch, taki jak spacery, jazda na rowerze czy pływanie, wspiera zdrowie jelit i przyczynia się do szybszej odbudowy mikroflory. ​

4. Unikanie stresu i odpowiednia ilość snu

Stres oraz niedobór snu mogą negatywnie wpływać na skład mikrobioty jelitowej. Techniki relaksacyjne, takie jak medytacja czy joga, oraz dbanie o odpowiednią ilość snu (7-8 godzin dziennie) wspierają proces regeneracji mikroflory jelitowej

5. Ograniczenie spożycia przetworzonej żywności i cukrów prostych

Dieta bogata w przetworzoną żywność, cukry proste i tłuszcze nasycone może sprzyjać rozwojowi patogennych bakterii w jelitach. Ograniczenie tych produktów w diecie wspomaga odbudowę zdrowej mikroflory jelitowej.

Warto pamiętać, że odbudowa mikrobioty jelitowej to proces wymagający czasu i konsekwencji w działaniu. Stosowanie się do powyższych zaleceń może znacząco przyspieszyć ten proces i przyczynić się do poprawy ogólnego stanu zdrowia.

6. Przeszczep mikrobioty jelitowej (FMT)

Przeszczep mikrobioty jelitowej (FMT), potocznie zwany przeszczepem kału, polega na wprowadzeniu do przewodu pokarmowego biorcy zawiesiny stolca od zdrowego dawcy, aby odtworzyć prawidłowy ekosystem mikroorganizmów. Jest to najbardziej bezpośrednia metoda „naprawy” mikrobiomu – działa jak przeszczep organu, z tą różnicą że przeszczepiamy całą społeczność mikroorganizmów zamiast komórek własnych ciała. Mechanizm jest prosty: flora dawcy (kompletna, bogata w pożądane bakterie) kolonizuje jelito biorcy. Ta metoda jest jednak zarezerwowana w konkretnych przypadkach i odbywa się na zlecenie i pod okiem lekarza.

Bibliografia:

1. Palleja, A., Mikkelsen, K.H., Forslund, S.K. et al. Recovery of gut microbiota of healthy adults following antibiotic exposure. Nat Microbiol 3, 1255–1265 (2018). https://doi.org/10.1038/s41564-018-0257-9
2. Mamun-Ur Rashid, Egijia Zaura, Mark J. Buijs, Bart J. F. Keijser, Wim Crielaard, Carl Erik Nord, Andrej Weintraub, Determining the Long-term Effect of Antibiotic Administration on the Human Normal Intestinal Microbiota Using Culture and Pyrosequencing Methods, Clinical Infectious Diseases, Volume 60, Issue suppl_2, May 2015, Pages S77–S84, https://doi.org/10.1093/cid/civ137
3. Zaura E, Brandt BW, Teixeira de Mattos MJ, Buijs MJ, Caspers MPM, Rashid M, Weintraub A, Nord CE, Savell A, Hu Y, Coates AR, Hubank M, Spratt DA, Wilson M, Keijser BJF, Crielaard W. 2015. Same Exposure but Two Radically Different Responses to Antibiotics: Resilience of the Salivary Microbiome versus Long-Term Microbial Shifts in Feces. mBio 6:10.1128/mbio.01693-15.
4. Dudek-Wicher RK, Junka A, Bartoszewicz M. The influence of antibiotics and dietary components on gut microbiota. Prz Gastroenterol. 2018;13(2):85-92. doi: 10.5114/pg.2018.76005. Epub 2018 May 25. PMID: 30002765; PMCID: PMC6040098.
5. Petrelli F, Ghidini M, Ghidini A, Perego G, Cabiddu M, Khakoo S, Oggionni E, Abeni C, Hahne JC, Tomasello G, Zaniboni A. Use of Antibiotics and Risk of Cancer: A Systematic Review and Meta-Analysis of Observational Studies. Cancers (Basel). 2019 Aug 14;11(8):1174. doi: 10.3390/cancers11081174. PMID: 31416208; PMCID: PMC6721461.
6. Neuman H, Forsythe P, Uzan A, Avni O, Koren O. Antibiotics in early life: dysbiosis and the damage done. FEMS Microbiol Rev. 2018 Jul 1;42(4):489-499. doi: 10.1093/femsre/fuy018. PMID: 29945240.