Rany, które nie chcą się goić

Trudno gojące się rany to problem, o którym trzeba mówić. Mówić również o wsparciu od wewnątrz. Bowiem proces leczenia ran nie ogranicza się tylko do stosowania odpowiednich opatrunków czy zabiegów chirurgicznych. Coraz więcej mówi się o roli, jaką w gojeniu odgrywa żywienie – i to nie bez powodu!

Jak goi się rana?

Zacznijmy od tego, że gojenie to bardzo skomplikowany proces. Który niestety łatwo jest zaburzyć. Gojenie ran to proces wieloetapowy. Na początku dochodzi do tzw. fazy zapalnej – trwa zwykle kilka dni. W tym czasie naczynia krwionośne się zwężają, tworzy się skrzep, a układ odpornościowy (baaaardzo dużo komórek) „czyści” ranę z drobnoustrojów i martwych komórek. Później zaczyna się odbudowa – powstają nowe naczynia krwionośne, namnażają się fibroblasty (komórki odpowiedzialne za produkcję kolagenu), a rana zaczyna się “zamykać”. Ostatnie etapy to dojrzewanie i przebudowa tkanki – może trwać nawet rok! Zapamiętaj po prostu, że w czasie gojenia dużo się dzieje a organizm potrzebuje wielu “cegiełek” żeby cały proces przebiegał bez zakłóceń. Do najważniejszych cegiełek należy białko. Ale nie tylko.

To, jak długo trwa gojenie, zależy od wielu czynników: głębokości rany, chorób towarzyszących, wieku pacjenta, a także od tego, czy organizm ma wszystkie potrzebne składniki do regeneracji. I tu właśnie pojawia się kwestia żywienia.

Czy można jeść “dla gojenia ran”?

Okazuje się, że tak. Organizm, by odbudować uszkodzoną tkankę, potrzebuje materiału – a tym materiałem są m.in. białka, witaminy, minerały i tłuszcze. Braki tych składników mogą spowolnić, a nawet zatrzymać gojenie. Zdecydowanie najwięcej mówimy o roli białka. Nie bez powodu.

Co ciekawe, niedożywienie może dotyczyć nie tylko osób bardzo szczupłych. Osoby z otyłością również mogą mieć niedobory ważnych składników – ich dieta bywa uboga w witaminy i białko, a bogata w energię. O tym przeczytasz w artykule o sarkopenii (jest tam wątek właśnie o otyłości sarkopenicznej).

Najważniejsze dla zagojenia będzie oczywiście białko. Zapotrzebowanie na białka wzrasta w okresie gojenia bardzo mocno. Jak bardzo? Ze standardowego zapotrzebowania 0,8g/kg masy ciała aż do 1,5g a nawet 2,5g /kg masy ciała. Czyli mocno. Ale to nie tylko białko. Również witaminy i składniki mineralne. Np. wapń i witamina K pomagają w tworzeniu skrzepu, witamina A wspiera pracę komórek odpornościowych, witamina C jest niezbędna do produkcji kolagenu, a witamina E ma działanie przeciwzapalne. Żelazo pomaga dotlenić tkanki oraz wspomaga syntezę kolagenu. Z kolei cynk to zdecydowanie jeden z najważniejszych minerałów w kontekście gojenia – bierze udział w każdym etapie regeneracji skóry. Równie ważne są selen, miedź i szczególny aminokwas – arginina. Arginina i gojenie to duet idealny.

Arginina – mały bohater w dużym procesie

Arginina to bardzo ciekawy aminokwas. Mówimy o niej, że jest względnie egzogenna. Oznacza to, że w normalnych warunkach organizm potrafi sam wyprodukować sobie argininę. Ale kiedy dochodzi do urazu czy poważnej choroby, zapotrzebowanie na argininę rośnie, a organizm nie nadąża z produkcją. Wtedy trzeba ją dostarczyć z zewnątrz – z dietą (w praktyce bardzo trudne do oszacowania) lub w formie specjalnych preparatów. Arginina wspomaga produkcję kolagenu, poprawia ukrwienie rany i przyspiesza jej obkurczanie.

Z badań wiadomo, że przeciętna dieta zawiera około 4 gramów argininy dziennie, ale w przypadku pacjentów z trudno gojącymi się ranami może być potrzebne nawet pięć razy więcej. Argininę w takiej sytuacji podajemy poprzez suplementację lub stosowanie specjalnych preparatów (żywność specjalnego przeznaczenia medycznego). Przykładem takiego preparatu jest Recomed Skin, preparat który zawiera m.in. argininę, kolagen, cynk. Czy można po prostu dostarczyć ją z dietą? Teoretycznie tak. W praktyce jest to jednak dość trudne. Problemem będzie również oszacowanie, ile tej argininy dostarczymy. Dlatego zdecydowanie częściej sięgamy po specjalne preparaty medyczne.

W przypadku pacjentów z chorobą nowotworową przed zastosowaniem argininy najlepiej skonsultować się ze specjalistą, który oceni w jaki sposób najlepiej wspomóc gojenie. Nie w każdym przypadku choroby nowotworowej stosowania argininy będzie zalecane. Zwłaszcza pacjenci z czerniakiem oraz nowotworami prostaty powinni wcześniej skonsultować się z lekarzem.

Ile kalorii i białka potrzeba, by rana się zagoiła?

Zapotrzebowanie energetyczne i białkowe zależy od tego, jak duża i głęboka jest rana. W przypadku uszkodzeń skóry sięgających aż do mięśni czy kości, pacjent może potrzebować nawet 40 kcal na każdy kilogram masy ciała dziennie oraz ponad 2 g białka na kg masy ciała. To dużo – i w praktyce oznacza, że sama dieta szpitalna nie zawsze wystarcza. Wtedy sięga się właśnie po żywność specjalnego przeznaczenia medycznego – preparaty wzbogacone w argininę, cynk, witaminę C i inne składniki potrzebne do gojenia.

Witamina D, kwasy omega-3 i kolagen – nowe kierunki wsparcia

Niektóre badania wskazują, że niskie stężenie witaminy D może pogarszać gojenie się ran. Podobnie, suplementacja kwasami omega-3 – zwłaszcza EPA i DHA – może działać korzystnie, łagodząc stan zapalny. Coraz częściej mówi się też o kolagenie – niektóre badania wykazują, że jego suplementacja, szczególnie w połączeniu z omega-3, może przyspieszać regenerację skóry u pacjentów z oparzeniami.

Podsumowanie – jedzenie też leczy

Proces gojenia ran to nie tylko sprawa lekarza i pielęgniarki – to również zadanie dla… dietetyka. Odpowiednia dieta może realnie przyspieszyć regenerację tkanek, zmniejszyć ryzyko powikłań i poprawić komfort życia pacjenta. Szczególnie ważne są: odpowiednia ilość białka, argininy, cynku, witaminy C, A, D i E.

W przypadku pacjentów przewlekle chorych, starszych czy niedożywionych – wsparcie żywieniowe to nie dodatek, ale integralna część terapii.

Bibliografia:

1. Kucharzewski M., et al.: Algorytmy i wytyczne postępowania terapeutycznego w ranach trudno gojących się. Forum Leczenia Ran 2020;1(3):95–116. dx.doi.org/10.15374/FLR2020020
2. Myoungjean J., Yoonhong K., Kyung Won S.: Role of nutrition in wound healing and nutritional recommendations for promotion of wound healing: a narrative review. Ann Clin Nutr Metab 2023;15(3):67-71. https://doi.org/10.15747/ACNM.2023.15.3.67
3. Sobotka L. Podstawy żywienia klinicznego. PZWL 2013
4. Kucharzewski i wsp.: ALGORYTMY I WYTYCZNE POSTĘPOWANIA TERAPEUTYCZNEGO W RANACH TRUDNO GOJĄCYCH SIĘ. Leczenie Ran, (2020). (3).
5. Kłek S.: Rola leczenia żywieniowego w procesie gojenia ran. Leczenie Ran 2013;10(4):95–99
6. Ghaly P, Iliopoulos J, Ahmad M. The role of nutrition in wound healing: an overview. Br J Nurs. 2021 Mar 11;30(5):S38-S42. doi: 10.12968/bjon.2021.30.5.S38. PMID: 33733851.
7. Klimek M. et al.: Rola argininy w procesie gojenia ran. Rola argininy w procesie gojenia ran. dx.doi.org/10.15374/PwAiIO2017035
8. Kłek S.: Rola leczenia żywieniowego w procesie gojenia ran. Leczenie Ran 2013;10(4):95–99
9. Siregar FD, Hidayat W. The Role of Vitamin D on the Wound Healing Process: A Case Series. Int Med Case Rep J. 2023 Apr 1;16:227-232. doi: 10.2147/IMCRJ.S402005. PMID: 37035834; PMCID: PMC10075270.
10. Alexander JW, Supp DM. Role of Arginine and Omega-3 Fatty Acids in Wound Healing and Infection. Adv Wound Care (New Rochelle). 2014 Nov 1;3(11):682-690. doi: 10.1089/wound.2013.0469. PMID: 25371851; PMCID: PMC4217020.
11. Alipoor E, Jazayeri S, Dahmardehei M, Salehi S, Yaseri M, Emami MR, Rezayat SM, Hosseinzadeh-Attar MJ. Effect of a collagen-enriched beverage with or without omega-3 fatty acids on wound healing, metabolic biomarkers, and adipokines in patients with major burns. Clin Nutr. 2023 Mar;42(3):298-308. doi: 10.1016/j.clnu.2022.12.014. Epub 2023 Jan 6. PMID: 36724726.
12. Cereda E, Gini A, Pedrolli C, Vanotti A. Disease-specific, versus standard, nutritional support for the treatment of pressure ulcers in institutionalized older adults: a randomized controlled trial. J Am Geriatr Soc. 2009 Aug;57(8):1395-402. doi: 10.1111/j.1532-5415.2009.02351.x. Epub 2009 Jun 25. PMID: 19563522.
13. Heyman H, Van De Looverbosch DE, Meijer EP, Schols JM. Benefits of an oral nutritional supplement on pressure ulcer healing in long-term care residents. J Wound Care. 2008 Nov;17(11):476-8, 480. doi: 10.12968/jowc.2008.17.11.31475. PMID: 18978686.
14. Mościcka P.: Rola doustnej suplementacji w procesie gojenia owrzodzeń żylnych. LECZENIE RAN 2022; 19 (2): 55-60. https://doi.org/10.5114/lr.2022.115797
15. Cereda E, Neyens JCL, Caccialanza R, Rondanelli M, Schols JMGA. Efficacy of a Disease-Specific Nutritional Support for Pressure Ulcer Healing: A Systematic Review and Meta-Analysis. J Nutr Health Aging. 2017;21(6):655-661. doi: 10.1007/s12603-016-0822-y. PMID: 28537329.