Dlaczego nowotwór prostaty boi się pomidora?

Mamy do was pytanie.

 Z czym kojarzy wam się pomidor?

Sos do pizzy? Zabawa z dzieciństwa? A może po prostu z pięknym czerwonym kolorem? No właśnie. Skąd ten kolor? Pomidor zawdzięcza go likopenowi, którego dostarczamy naszemu organizmowi zjadając to cudowne warzywo oraz jego przetwory. Likopen jest antyoksydantem z grupy karotenoidów, które odpowiadają również za kolorystykę innych warzyw. Źródłem likopenu są również: marchewki, grejpfruty, bataty, a także arbuzy. Oczywiście to nie jest tak, że każdy pomidor lub inny owoc czy też warzywo ma tak samo dużo likopenu. Średnia zawartość likopenu w świeżych pomidorach wynosi od 0.88 do 7.74 miligramów na 100 gram pomidora. Duży rozstrzał prawda? Uzależnione jest to od gatunku pomidora, a także od jego ekspozycji na światło słoneczne. Siłą rzeczy letnie pomidory będą zawierały o wiele więcej likopenu. Co się dobrze składa bo to właśnie latem pomidory pachną i smakują jakoś lepiej, a to przekłada się na większe spożycie tych warzyw.

Likopen jest dość ciekawym związkiem ponieważ jego biodostępność poprawia się pod wpływem procesów technologicznych. Oznacza to, że przetworach pomidorowych takich jak: koncentrat, passata, sos, dostępność likopenu jest większa niż w pomidorach świeżych. Związane jest to po pierwsze (I tu nieco teorii) z izomerią likopenu. Naturalnie, likopen występuje w formie trans. Jednak pod wpływem ekspozycji na ciepło lub światło zmienia się w formę cis, a forma ta jest lepiej przyswajalna przez nasz organizm. Dodatkowo utrata wody podczas gotowania powoduje, że gotowane pomidory w porównaniu ze świeżymi cechują się wyższą koncentracją likopenu. Dzieje się tak przez to, że likopen jest związkiem termostabilnym. Stąd gotowanie nie wytraca jego ilości, a wręcz względnie zwiększa bo tak jak napisaliśmy powyżej, przetwarzanie pomidorów zwiększa biodostępność likopenu. Innym czynnikiem poprawiającym biodostępność likopenu to obecność tłuszczu. Dlatego warto przed zjedzeniem skropić go oliwą z oliwek, albo podać na przykład w formie Caprese. Z drugiej strony czynnikiem ograniczającym jego wchłanialność jest duża ilość błonnika pokarmowego – zwłaszcza pektyn. Czy w takim razie sekretem do długiego życia Włochów jest pizza zrobiona z mąki typu 00  przesmarowana dużą ilością sosu pomidorowego? Pewnie nie, ale jest to pewien sposób na usprawiedliwienie niedzielnej margherity na kolację.

Czy likopen poprawia działanie chemioterapii?

W związku z rosnącą liczbą zachorowań na nowotwory naukowcy z całego świata szukają nowych sposobów na ich skuteczniejsze leczenie. Jedną z metod jest poszukiwanie żywieniowych rozwiązań wspomagających leczenie oraz zmniejszających ryzyko zachorowania na choroby nowotworowe. Jednym z tych potencjalnych rozwiązań jest właśnie (i tu wchodzi cały na czerwono) likopen!

Jak już wspomnieliśmy, likopen jest antyoksydantem i temu przypisywana jest jego największa rola w prewencji choroby nowotworowej. Ma zdolność do zmniejszania działania wolnych rodników tlenowych (ROS), a także do immunomodulacji. Moduluje on układ odpornościowy poprzez zmniejszenie stężenia cytokin prozapalnych oraz zwiększenie cytotoksyczności komórek odpornościowych względem komórek nowotworowych. Jak to się ma w praktyce? Sprawdźmy co mówią badania.

Badania in vitro na liniach komórkowych raka piersi, raka okrężnicy, raka płuc oraz nowotworów jajnika i trzustki wykazały, że likopen ma korzystne działania w związku z ograniczeniem rozrostu komórek nowotworowych. Likopen zakłócał migrację komórek nowotworowych, hamował ich nadmierny podział, zaburzał angiogenezę i co ciekawe nasilał apoptozę tych komórek. Mówiąc krótko – likopen zaburzał mikrośrodowisko wykształcone przez komórki nowotworowe.

W badaniach na myszach obarczonych rakiem żołądka podaż likopenu w dawce 20, 30 i 60 mg/kg masy ciała zmniejszył istotnie rozmiar guza. Podobny efekt osiągnięto u szczurów z tym samym nowotworem. W tym przypadku podawano im likopen w dawce od 50 do 150 mg/kg masy ciała. Dzięki zwiększonej podaży likopenu w diecie tych zwierząt odnotowano wzrost aktywności enzymów antyoksydacyjnych, a także wzrost cytokin przeciwzapalnych, co udowadnia funkcję immunomodulującą. W badaniach nad nowotworem wątroby suplementacja kwasu apo-10-likopenowego w dawce 10 mg/kg przez 24 tygodnie zmniejszyła objętość guza poprzez tłumienie stanu zapalnego, co po raz kolejny przypisuje się antyoksydacji.  

W przypadku spożywania likopenu przez ludzi sprawa wygląda nieco inaczej. Oczywiście działanie przeciwnowotworowe było obserwowane w wielu badaniach. Wykazano odwrotną zależność pomiędzy spożyciem likopenu i/lub stężeniem likopenu we krwi, a ryzykiem wystąpienia raka. Sugeruje się, że większe spożycie tego związku ma działanie ochronne w przypadku raka żołądka, trzustki, jelita grubego, przełyku, jamy ustnej, piersi, płuc oraz szyjki macicy. Wydaje się, że wszystko super, ale inne obserwacje nie potwierdziły tego efektu ochronnego. Wydaje się, że duże znaczenie mogą mieć tutaj czynniki etniczne, wiek oraz czynniki środowiskowe do których należą: masa ciała, stosowane leki i używki. Dlatego temat ten wymaga jeszcze większej ilości badań. Natomiast warty uwagi jest fakt, że w żadnym z badań nie wykazano zwiększonego ryzyka nowotworzenia przy wysokim spożyciu likopenu i/lub wysokim stężeniu likopenu we krwi. To ważna informacja ponieważ w przypadku innego karotenoidu – β-karotenu wykryto związek pomiędzy wyższym dostarczeniem β-karotenu, a zwiększeniem ryzyka raka płuc w grupie palaczy. W przypadku likopenu nie wykazano takiego działania.

Likopen kontra rak prostaty

Chociaż generalnie badania nad wpływem likopenu na ryzyko nowotworzenia u ludzi są niejednoznaczne to jeden nowotwór (najlepiej przebadany w tym temacie) odbiega nieco od tego twierdzenia. Panowie! Skupcie się bo chodzi o raka prostaty.

W tym typie choroby nowotworowej działanie likopenu związane jest nie tylko z poprzednio wymienionymi czynnikami. Szczególne działanie likopenu w raku prostaty związane może być z jego wpływem na szlaki hormonalne, a to właśnie rak prostaty jest nowotworem hormonozależnym związanym z androgenami.

Żebyście lepiej zrozumieli sens przedstawionych badań to wyjaśnijmy sobie po krótce czym jest PSA. PSA to tzw. Swoisty antygen sterczowy, który regulowany jest właśnie przez androgeny. Wykorzystywany jest do wykrywania oraz śledzenia przebiegu raka prostaty – im niższy ten wskaźnik tym lepiej. Wracając do badań.

Niektórzy badacze zauważyli, że spożywany likopen gromadzi się w tkankach prostaty  i tam wykazuje działanie jako antyoksydant. Uważa się, że efekt przeciwnowotworowy likopenu związany jest przede wszystkim z tą właściwością, a także, oczywiście,  z zakłócaniem wzrostu komórek i blokowaniem cyklu komórkowego komórek nowotworowych. To ile tego likopenu suplementować? I czy w ogóle suplementować?

Według badań już 10 mg likopenu na dzień może przyczynić się do obniżenia PSA, podwyższenia osoczowego likopenu, kumulacji tego związku w prostacie i stabilizacji choroby nowotworowej. Podobny efekt osiągano w przypadku suplementacji 15, 20 oraz 30 mg likopenu na dzień. Chociaż należy zaznaczyć, że nie uzyskano istotnych klinicznie korzyści dla pacjentów z zaawansowanym stadium choroby, co może poniekąd świadczyć, że sam likopen może działać do pewnego zaawansowania choroby. W przypadku bardziej zaawansowanego stadium likopen w połączeniu z lekami np. docetakselem poprawił odpowiedź na leczenie i obniżył u tych pacjentów PSA. Jednak, żeby nie było zbyt kolorowo to dwa badania nie wykazały istotnych różnic w stabilizacji choroby nowotworowej podczas suplementacji podobnymi dawkami likopenu. I chociaż dwa badania nie przekreślają tego efektu w raku prostaty to pewien dysonans powstał również w metaanalizach.

W nieco starszych wieloletnich obserwacjach obejmujących ponad pół miliona osób zaobserwowano, że suplementacja likopenu od 9 do 21 mg istotnie zmniejsza ryzyko raka prostaty, a każde wyższe o 1 mg spożycie redukuje to ryzyko o kolejne 3%. Z drugiej strony nowsza metaanaliza sugeruje, że likopen owszem działa, ale tylko u pacjentów z bardziej zaawansowanym stadium raka prostaty i wyższym wyjściowym PSA. Jak to w nauce. 

Widzicie więc, że likopen ma potencjał (zwłaszcza w przypadku raka prostaty) ale należy dalej kontynuować badania w tym temacie, aby dojść do jasnych wniosków.

Podsumowanie

Czy w takim razie warto rozważyć suplementację likopenu u pacjenta z rakiem prostaty? Suplementację zawsze skonsultuj ze specjalistą.

Natomiast pamiętaj, że dawki, które stosowano w badaniach możesz uzyskać po prostu – jedząc pomidory i przetwory z pomidorów. A dodatkowo, pomidory i jego przetwory, oprócz likopenu, są świetnym źródłem witamin i minerałów. Najlepiej wybierać passatę pomidorową lub koncentrat (ponieważ są bardziej skoncentrowane). Ilość likopenu jest bardzo zróżnicowana więc można zaokrąglić ilość, dla pewności, do 1 szklanki passaty lub soki pomidorowego (domowego) dziennie.

A wspominaliśmy, że oprócz działania przeciwnowotworowego likopen może zmniejszać stężenie insulinopodobnego czynnika wzrostu, a także zapobiegać chorobie wieńcowej serca? Nie? A może! Ale to temat na inny artykuł.

Autorzy: Maja Czerwińska-Rogowska, Mateusz Bernaciak

1. 1. Ansari M.S. Gupta N.P. A comparison of lycopene and orchidectomy vs orchidectomy alone in the management of advanced prostate cancer. BJU Int. 2003; 92: 375-378

1. 1. Ansari MS, Gupta NP, Lycopene: a novel drug therapy in hormone refractory metastatic prostate cancer. (Oct.), Urol. Oncol. 22 (5) (2004) 415–420.

1. 1. Applegate CC, Rowles JL 3rd, Erdman JW Jr. Can Lycopene Impact the Androgen Axis in Prostate Cancer?: A Systematic Review of Cell Culture and Animal Studies. Nutrients. 2019 Mar 15;11(3):633. doi: 10.3390/nu11030633. PMID: 30875962; PMCID: PMC6471887.

1. 1. Chen L. Stacewicz-Sapuntzakis M. Duncan C. Sharifi R. Ghosh L. van Breemen R. et al. Oxidative DNA damage in prostate cancer patients consuming tomato sauce-based entrees as a whole-food intervention. J Natl Cancer Inst. 2001; 93: 1872-1879

1. 1. Chen, P.; Zhang, W.; Wang, X.; Zhao, K.; Negi, D.S.; Zhuo, L.; Qi, M.; Wang, X.; Zhang, X. Lycopene and risk of prostate cancer. Medicine 2015, 94, e1260

1. 1. Giovannucci E, Rimm EB, Liu Y, Stampfer MJ, Willett WC, A prospective study of tomato products, lycopene, and prostate cancer risk (Mar.), J. Natl. Cancer Inst. 94 (5) (2002) 391–398

1. 1. Ip, B.C.; Hu, K.Q.; Liu, C.; Smith, D.E.; Obin, M.S.; Ausman, L.M.; Wang, X.D. Lycopene metabolite, apo-10-lycopenoic acid, inhibits diethylnitrosamine-initiated, high fat diet-promoted hepatic inflammation and tumorigenesis in mice. Cancer Prev. Res. 2013, 6, 1304–1316

1. 1. Jatoi, A.; Burch, P.; Hillman, D.; Vanyo, J.M.; Dakhil, S.; Nikcevich, D.; Rowland, K.; Morton, R.; Flynn, P.J.; Young, C.; et al. A Tomato-Based, Lycopene-Containing Intervention for Androgen-Independent Prostate Cancer: Results of a Phase II Study from the North Central Cancer Treatment Group. Urology 2007, 69, 289–29

1. 1. Jiang, L.N.; Liu, Y.B.; Li, B.H. Lycopene exerts anti-inflammatory effect to inhibit prostate cancer progression. Asian J. Androl. 2019, 21, 80–85

1. 1. Kapała, A.; Szlendak, M.; Motacka, E. The Anti-Cancer Activity of Lycopene: A Systematic Review of Human and Animal Studies. Nutrients 2022, 14, 5152.

1. 1. Kucuk, O.; Sarkar, F.H.; Sakr, W.; Djuric, Z.; Pollak, M.N.; Khachik, F.; Li, Y.W.; Banerjee, M.; Grignon, D.; Bertram, J.S.; et al. Phase II randomized clinical trial of lycopene supplementation before radical prostatectomy. Cancer Epidemiol. Biomark. Prev. 2001, 10, 861–868

1. 1. Kumar N.B. Besterman-Dahan K. Kang L. Pow-Sang J.  Xu P.  Allen K. et al. Results of a randomized clinical trial of the action of several doses of lycopene in localized prostate cancer: administration prior to radical prostatectomy. Clin Med Urol. 2008; 1: 1-14

1. 1. Luo, C.; Wu, X.G. Lycopene enhances antioxidant enzyme activities and immunity function in N-Methyl-N′-Nitro-N-nitrosoguanidine-induced gastric cancer rats. Int. J. Mol. Sci. 2011, 12, 3340–335

1. 1. Marzocco S, Singla RK, Capasso A. Multifaceted Effects of Lycopene: A Boulevard to the Multitarget-Based Treatment for Cancer. Molecules. 2021 Sep 2;26(17):5333. doi: 10.3390/molecules26175333. PMID: 34500768; PMCID: PMC8434243.

1. 1. Mehdi Sadeghian;Maryam Asadi;Sepideh Rahmani;Narges Sadeghi;Seyed Ahmad Hosseini;Ahmad Zare Javid; (2020). Lycopene Does Not Affect Prostate-Specific Antigen in Men with Non-Metastatic Prostate Cancer: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials . Nutrition and Cancer, (), –. doi:10.1080/01635581.2020.1862254 

1. 1. Paur, I.; Lilleby, W.; Bøhn, S.K.; Hulander, E.; Klein, W.; Vlatkovic, L.; Axcrona, K.; Bolstad, N.; Bjøro, T.; Laake, P.; et al. Tomato-based randomized controlled trial in prostate cancer patients: Effect on PSA. Clin. Nutr. 2017, 36, 672–679.

1. 1. Puah, B.-P.; Jalil, J.; Attiq, A.; Kamisah, Y. New Insights into Molecular Mechanism behind Anti-Cancer Activities of Lycopene. Molecules 2021, 26, 3888.

1. 1. Rao AV. Lycopene, Tomatoes, and the Prevention of Coronary Heart Disease. Experimental Biology and Medicine. 2002;227(10):908-913. doi:10.1177/153537020222701011

1. 1. Schwenke C, Ubrig B, Thürmann P, Eggersmann C, Roth S, Lycopene for advanced hormone refractory prostate cancer: a prospective, open phase II pilot study (Mar.), J. Urol. 181 (3) (2009) 1098–1103.

1. 1. Sharifi-Zahabi E, Soltani S, Malekahmadi M, Rezavand L, Clark CCT, Shidfar F. The effect of lycopene supplement from different sources on prostate specific antigen (PSA): A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Complement Ther Med. 2022 Mar;64:102801. doi: 10.1016/j.ctim.2022.102801. Epub 2022 Jan 11. PMID: 35031434.

1. 1. Tang L., Jin T., Zeng X., Wang J.S. Lycopene inhibits the growth of human androgen-independent prostate cancer cells in vitro and in BALB/c nude mice. J. Nutr. 2005;135:287–290. doi: 10.1093/jn/135.2.287

1. 1. van Breemen R.B., Sharifi R., Viana M., Pajkovic N., Zhu D., Yuan L., Yang Y., Bowen P.E., Stacewicz-Sapuntzakis M. Antioxidant effects of lycopene in African American men with prostate cancer or benign prostate hyperplasia: A randomized, controlled trial. Cancer Prev. Res. (Phila) 2011;4:711–718. doi: 10.1158/1940-6207.CAPR-10-0288

1. 1. Y. Wang, R. Cui, Y. Xiao, J. Fang, Q. Xu Effect of carotene and lycopene on the risk of prostate cancer: a systematic review and dose-response meta-analysis of observational studies PLoS One, 10 (9) (2015), Article e0137427

1. 1. Zhou, S.K.; Zhang, R.L.; Bi, T.N.; Lu, Y.; Jiang, L.X. Inhibitory effect of lycopene against the growth of human gastric cancer cells. Afr. J. Tradit. Complement. Altern. Med. 2016, 13, 184–190

1. 1. Zhuang E, Uchio E, Lilly M, Zi X, Fruehauf JP. A phase II study of docetaxel plus lycopene in metastatic castrate resistant prostate cancer. Biomed Pharmacother. 2021 Nov;143:112226. doi: 10.1016/j.biopha.2021.112226. Epub 2021 Sep 24. PMID: 34649352; PMCID: PMC9886492.

l